سبک معماری بیزانس چیست و چه ویژگی هایی دارد؟

معماری بیزانس (Byzantine architecture) شیوه‌ای در معماری بناها است که در طول امپراطوری بیزانس (سال 330 تا 1453 میلادی) اجرا ‌شد و سقف های گنبدی با آویز و همچنین پنجره های بلند، بارزترین ویژگی آن محسوب می‌شود. در معماری بیزانسی، گنبد بر روی یک پایه مربع شکل قرار داده می‌شد و معمولاً مرکز گنبد به نمایش چهره عیسی مسیح اختصاص داشت. کاشی کاری، دیگر ویژگی های این سبک است. تاریخچه سبک بیزانس در معماري را می‌توان به سه دورۀ اولیه، میانی و متأخر طبقه بندی کرد. بیزانس اولیه بسیار به معماری روم شباهت دارد. در دورۀ میانی، از ترکیب سنگ و آجر استفاده شد. بیزانس در ایران مصادف با دورۀ ساسانیان است و به دلیل قدرت دو مذهب حاکم در آن زمان یعنی اسلام و زرتشت، جایی برای خود نمایی نداشت. ایاصوفیه، کلیسای ایا ایرینی، کلیسای سن ویتال و پل رودخانه ساکاریا از مهمترین بناهای معماری بیزانس هستند.

معماری بیزانس چیست؟

معماری بیزانسی سبک ساختمان های قسطنطنیه (استانبول / ترکیه کنونی؛ = بیزانس سابق) پس از سال 330 میلادی است. این سبک به مجموعه‌ای از ساختمان‌ها اشاره می‌کند که در طول امپراتوری بیزانس (330 پس از میلاد تا 1453 پس از میلاد) ساخته شد. امپراطوری byzantine در آن زمان یک قدرت جهانی بود؛ از این رو، بخش‌های وسیعی از اروپا را تحت تأثیر قرار داد. معماری بیزانسی از استانبول کنونی و روسیه تا روم امتداد داشت و فصلی از تاریخ هنر را ارائه می‌دهد که در دوران باستان آغاز شد و با شروع رنسانس به پایان رسید.

معماری بیزانس از قرن چهارم تا پانزدهم در مدیترانه شرقی ادامه داشت و به طور جدایی ناپذیری با دوران مسیحیت در هم آمیخته است. کلیساهای بزرگ و کلیساهای جامع متعددی به سبک بیزانسی ساخته شده است که نشان از ایمان و قدرت امپراتوری دارد. بسیاری از عبادتگاه ها و کلیساهای بیزانسی هنوز هم پابرجا هستند، اگرچه ممکن است امروزه کاربری دیگری به آن‌ها داده شده باشد. قسطنطنیه برای قرن‌ها پایتخت مسیحیت بود و حاکمان مسیحی در همه جا به دنبال کسب اعتبار ساختمان‌های باشکوه آن در شهرهای خود بودند. بنابراین، برای مثال، کلیسای سنت مارک در ونیز (قرن یازدهم میلادی) از یک مدل بیزانسی کپی برداری کرد که در آن زمان 500 سال قدمت داشت.

معماری قسطنطنیه در سراسر شرق مسیحی گسترش یافت و در برخی نقاط، به ویژه روسیه، پس از سقوط قسطنطنیه (1453) همچنان مورد استفاده قرار گرفت. نمونه‌های خاص از این سبک معماری هنوز هم در شهرهایی مانند آتن در یونان و صوفیه در بلغارستان قابل توجه است. معماری بیزانسی در طول دوران خود، قدرت حکومت بیزانس را به رخ کشید و در نهایت، زمینه را برای بسیاری از سبک‌های دیگر معماری فراهم کرد. خوب است بدانید که قسطنطنیه، پایتخت امپراتوری روم شرقی بود.

تاریخچه سبک معماری بیزانس

معماری بیزانس دورۀ طولانی را در بر می‌گیرد؛ می‌توان گفت نسبت به سایر سبک های معماری جهان، طولانی‌تر بوده است. از این رو، تاریخچه آن را به سه دوره تقسیم کرده‌اند. هر دوره ویژگی‌های خاص خود را دارد که در ادامه بیان شده است.

1. معماری بیزانس اولیه (Early Byzantine architecture)
2. بیزانس میانی (Middle Byzantine architecture)
3. بیزانس متأخر یا پایانی (Late Byzantine architecture)

1- معماری بیزانس اولیه

معماري بیزانس اولیه از نظر سبک و ساختار، بسیار شبیه به معماری روم متأخر است؛ تا حدی که تشخیص این دو از هم مشکل است. زیرا سبک بیزانس در ابتدا، همچنان بر پایه طاق ها و گنبدها و اغلب در مقیاس بزرگ استوار بود. از این رو، می‌توان گفت معماری بیزانس (حدأقل بیزانس اولیه) یک معماری التقاطی است که در ابتدای روی کار آمدن، به شدت از ویژگی های معابد رومی استفاده کرد. به این صورت که ترکیب معابد رومی، باسیلیکا و ساختارهای مذهبی متقارن با پلان مرکزی (دایره ای یا چند ضلعی)، به کلیسای یونانی با پلان صلیبی مشخصه بیزانسی با یک توده مرکزی مربع و چهار بازو با طول مساوی منجر شد. از این رو، معماری اولیه بیزانس علاوه بر عناصر معماری رومی، بر عناصر معماری یونانی نیز تکیه داشت.

در نهایت، تغییر سبک، پیشرفت تکنولوژی و تغییرات سیاسی و سرزمینی به تدریج منجر به متمایز شدن معماری بیزانسي گردید. بیزانسی ها برج بارو و پل‌های چشمگیری ساختند، اما کانال های آبی (aqueducts) که ساختند، در مقیاس رومی‌ها نبود.

گذشته از همۀ این‌ها، معماری بیزانس (byzantine اولیه) از همان روزهای آغازین عمر خود، با کاشی کاری همراه شد. طوریکه کاشی های دیواری با زمینه‌های طلایی برای بزرگ‌ترین ساختمان‌ها به عنوان یک استاندارد انتخاب شد. معماری اولیه مسیحیت و معماری بیزانسی دارای ویژگی‌های مشترکی مانند استفاده از کاشی‌ها، apse و clerestory (پنجره های نورگیر بلند، قسمت بالای شبستان) هستند.

2- معماري بیزانس میانی

معماری بیزانس میانی مصادف است با دوران حکومت سلسلۀ مقدونیه. فرض بر این است که کلیسای Basil I’s votive در قرن نهم، دافنه در قرن یازدهم و کلیسای ایا صوفیه (در مقدونیه شمالی) مهمترین بناهای مربوط به دوران میانی معماری byzantine هستند. در بیزانس میانی، بناهایی را می‌بینیم که دارای گنبدهای متعدد هستند و کلیسای ایا صوفیه نمونه بارز آن است.

در طول جنگ جهانی اول، تقریباً تمام کلیساهایی که در داخل مرزهای ترکیه بودند، تخریب و یا به مسجد تبدیل شدند. برخی از کلیساها نیز در نتیجه نسل‌کشی‌های یونانی و مسیحی‌ها، از سال 1915 تا 1923 رها شدند. کلیساهای بیزانسی باقی مانده را می‌توانیم در کشورهایی مانند بلغارستان، کرواسی، مقدونیه شمالی، روسیه، صربستان و دیگر سرزمین‌های اسلاو و همچنین در سیسیل (Cappella Palatina) و ونتو (Torcello Cathral)  ببینیم.

ساخت نما با ترکیب منظمی از سنگ و آجر، ویژگی دیگر معماری بیزانس در دورۀ میانی خود است. نمای بیرونی کلیسای پامماکاریستوس در استانبول (قرن یازدهم یا دوازدهم) نمونه‌ای از این مورد است.

3-  معماری دوره بیزانس پایانی

بیزانس پایانی یا متأخر، مربوط به سال‌های قبل از سقوط قسطنطنیه است. معماری بیزانس پایانی، در بناهایی مانند کلیسای St Saviour at Chora و St Mary Pammakaristos در استانبول، به خوبی نمود دارد و رخ نمایی می‌کند! ویژگی بناهای ساخته شده به سبک معماری اواخر byzantine این است که از نظر ارتفاع چندان بلند مرتبه نیستند.

کلیسای پیامبر مقدس (Holy Apostles) یا Thessaloniki، به عنوان یک سازه کهن الگویی مربوط به دوره بیزانس متأخر شناخته می‌شود. دیوارهای بیرونی آن که با الگوهای پیچیده، آجرکاری شده و با سرامیک های لعاب دار تزئین شده است. در کوه آتوس و میسترا کلیساهایی به سبک معماری بیزانس متأخر ساخته شد که همچنان پابرجا هستند. نمونه‌ای از آن‌ها صومعه برونتوشیون (Brontochion Monastery) است. این مکان همچنین دارای بناهایی به سبک معماری سکولار می‌باشد که نمونه آن، کاخ حاکم (Palace of the Despots) است.

کلیسای Pammakaristos  از آخرین بناهایی است که در سال های آخر دوران بیزانس ساخته شد. این عبادتگاه در سال 1310 میلادی، در قسطنطنیه به عنوان مقبره‌ای برای میشل گلاباس تارکانیوتس (Michael Glabas Tarchaniotes) ساخته شد.

ویژگی های معماری بیزانس

هر سبک معماری را می‌توان به واسطۀ شناخت عناصر کلیدی اش شناخت. شناسایی معماري بیزانسی نیز پس از شناخت ویژگی‌های کلیدی آن ساده خواهد شد. سازه‌ها به‌طور چشمگیر و با جزئیات زیاد و تزئین شده‌اند و بازتابی از تسلط و برتری مذهبی و سیاسی امپراتوری byzantine را نشان می‌دهند. ساختمان های سر به فلک کشیده با تزئینات مجلل، ویژگی و شاخصۀ سبک معماری بیزانس است. سازه‌های بیزانسی دارای فضاهای بسیار بلند و تزئینات مجلل بودند. ستون‌ها و منبت‌های مرمری، کاشی کاری بر روی طاق‌ها، سنگ‌ فرش‌ های منبت‌کاری ‌شده و گاه سقف‌های طلایی.

1. گنبدها.
2. پلان هایی با شکل صلیب یونانی.
3. کاشی کاری های حرفه ای.
4. شمایل نگاری.
5. استفاده از سنگ مرمر و مصالح گرانبها.
6. طاق های زینتی و پنجره ها.
7. فضاهای داخلی وسیع، جادار و بلند.

1- گنبدها

بیشتر کلیساها و ساختمان‌های سبک بیزانسی دارای طاق ها‌، آویزها و ستون‌هایی هستند که گنبدهای بزرگ را در مرکز ساختار خود نگه می‌دارند. این سازه‌ها در یک شکل هشت ضلعی به هم متصل می‌شوند تا گنبدها را محکم و پایدار نگه دارند. نیم گنبدهایی که به عنوان اپیس (apses) شناخته می‌شوند، اغلب درست بالای محراب کلیساها قرار می گیرند. گنبد مرکزی سازه نیز بسیار بالاتر قرار می‌گرفت.

دستاوردهای معماری ژوستینیان (Justinian)، به ویژه ساخت ایاصوفیه، استانداردهای جدیدی را در ساختمان‌ کلیساها تعیین کرد. همچنین، عناصر طراحی جدیدی مانند pendentivesها برای توزیع وزن سقف گنبدی که برای نشان دادن بهشت ​​ساخته می شد، وارد کرد.

Pendentive مثلث خمیده‌ای از طاق نما است که از تلاقی گنبدی با قوس‌های نگهدارنده آن تشکیل شده است. به عبارت دیگر، شکل های مثلثی منحنی است که برای پر کردن شکاف بین طاق‌های مجاور و تبدیل یک پایه مربع به شکل دایره‌ای بکار گرفته می‌شد. سپس پایه مربعی بنا به خلیج هایی منشعب می‌شود که ممکن است خود دارای سقف نیم گنبد و یا سقف با گنبد کامل باشند.

با گذشت زمان، معماری بیزانسی از کلیساهای ساده باسیلیکا شکل، به ساختارهای متمرکز پیچیده تر تبدیل شد. این تغییر و تبدیل به دلیل پیشرفت‌های مهندسی نیز بود؛ زیرا معماران برای حمایت از گنبدهای بزرگی که بر پایه‌های مربعی تکیه می‌کردند و فضای داخلی وسیعی را ایجاد می‌کردند، توانستند راه‌هایی ابداع کنند.

2- پلان با طرح صلیب یونانی

معماران مطابق با میراث خود در مسیحیت ارتدکس، پلان‌های کف کلیساهای بیزانسی را به شکل صلیب طراحی کردند. طاقچه (یا ورودی) کلیسا مسیری طولانی را به سمت جلو بر روی پلان مربع شکل آغاز می‌کرد و به تدریج جای خود را به منطقه ای نزدیک منبر می‌داد که به طرفین کشیده می‌شد. بسیاری از کلیساهای غرب از رویکرد نسبتاً مشابهی پیروی کردند. به طور کلی، به کارگیری طرح های صلیبی شکل و کلیساهای بزرگ به شکل صلیب، ویژگی برجسته معماری بیزانسی است.

3- کاشی کاری هنر مهم معماری بیزانس

یکی از ویژگی های مهم معماری بیزانس، هنر کاشی کاری است. این هنر سابقه طولانی در سرزمین های شرقی، به ویژه در تمدن سومری دارد. بهترین نمونه های کاشی بر سطوح دیوار داخلی کلیساها، در دورۀ بیزانس کار شده است. در این دوره، سطح دیوارها را با سنگ های رنگی و ریز، در طرح های متنوع کاشی کاری می‌کردند. هنر کاشی به حدی در معماری دوره بیزانس رایج گردید و به تکامل رسید که به عنوان یکی از اصلی‌ترین هنرهای امپراطوری بیزانس شناخته می‌شود.

از نمونه های شاخص کاشی کاری باید از موارد زیر نام ببریم:

• کاشی‌های داخل کلیسای ایاصوفیه که در آن روزگار نخستین تلألؤ زرین فام کاشی کاری بوده و نمای قابل توجهی را به این ساختمان بخشیده است.
• کاشی کاری‌های داخل کلیسای سن ویتاله در راونا ایتالیا که در آن، ژوستی نین و همراهانش به تصویر کشیده شده‌اند.
• کاشی داخل کلیسای سان مارکو که صحنه‌هایی از سفر آفرینش را نمایش می‌دهد.

4- شمایل نگاری در معماری بیزانسی

بیشتر کلیساهای بیزانسی، با هنر مسیحیت اولیه تزئین شده است. کل فضای داخلی کلیساهای بیزانس با نقاشی‌های آبرنگی روی دیوارهای گچی، حکاکی بر روی طاقچه‌ها و کاشی‌های بیزانسی تزئین می‌شد. یکی از جنبه های مهم و قابل توجه معماری بیزانسی، شمایل (iconostasis) است. شمایل، پرده یا صفحه ای تزئین شده است که محراب بسیاری از کلیساهای شرقی را از شبستان جدا می‌کند. به بیان دیگر، شمایل صفحه ای تزئین شده با تصاویر فراوان است که شبستان را از حرم معبد جدا می کند و نشان دهنده مرز بین زمینی و الهی است. تزئیناتی که بر روی این پرده ها یا به اصطلاح شمایل ها صورت می گرفت، شمایل نگاری (Iconography) نام دارد.

برخلاف کاشی کاری که در دوران بیزانس به اوج رسید، نقاشی از پیشرفت چندانی برخوردار نبود! علت آن هم این بود که در کتاب مقدس، نقاشی و ساختن تندیس ها در خانه خدا مغایر با آیین مسیحیت بود. هنرمندان بیزانسی به دلیل افزایش فشارهای مقامات صفوف کلیسای ارتدکس شرقی، مجبور بودند آثار خود را هر از گاهی حذف کنند. حتی بسیاری از هنرمندان byzantine، به سمت غرب کوچ کردند؛ برخی نیز به اجبار، حرفۀ خود را تغییر دادند. از این رو، آثار نقاشی در زمینه غیر مذهبی بسیار اندک و توسط افراد گمنام انجام می‌شد.

تا اینکه در قرن یازدهم میلادی، نخستین آثار بیزانس را در کلیسای دافنه (دافنی) در یونان مشاهده می‌کنیم که نشانگر سادگی، افتخار و شکوه کلاسیک است. این نقاشی ها توسط هنرمندان بیزانسی به نمایش در امده است و با ایمان بیزانسی مخلوط شده است. با این حال، مردم تا به امروز به تصویرهای خود از عیسی مسیح، حضرت مریم و دیگر نمادهای مسیحی احترام می گذارند و به آنها احترام می‌گذارند.

5- استفاده از مصالح گرانبها مثل سنگ مرمر

در معماری بیزانس، برای قسمت های داخلی مهم اماکن خاص، از سنگ های مرمر طرح دار با رنگ های مختلف استفاده می‌شد. در برخی موارد، سنگ مرمر حتی در عناصر سازه‌ای مانند ستون‌ها استفاده شده که معماری بیزانسی را پیچیده تر و مجلل تر جلوه می دهد. از دیگر مصالح پرکاربرد آجر و سنگ بود. کاشی‌های ساخته شده از تسری‌های سنگی یا شیشه‌ای نیز از عناصر معماری داخلی بودند. مبلمان چوبی گرانبها، تخت، صندلی، چهارپایه، میز، قفسه کتاب و فنجان‌های نقره‌ای یا طلایی با نقش برجسته های زیبا، دکوراسیون داخلی بیزانسی را مزین می‌کرد.

6- طاق های زینتی و پنجره ها

سیستم‌های پیچیده طاق‌ها، مانند طاق‌های بشکه‌ای که توسط پایه‌ها نگه داشته می‌شدند، در سازه‌های بیزانسی رایج بود. اینها به ساختمان‌ها ارتفاع و شکوه می‌بخشید و به حمایت سازه ای ساختمان کمک می‌کرد.

 

بیزانس در ایران

دوران بیزانس در ایران، با دورۀ پادشاهی ساسانیان همزمان است. در معماری دورۀ ساسانی هم کاشی های جالب توجهی در ایوان کاشی شهر بیشاپور یافت شده است که احتمالاً نشانی است بر تأثیرگذاری متقابل.

اما در زمان ساسانیان، اسلام نیز به طور همزمان با byzantine، به ایران وارد شده بود. زیرا ایران توسط اعراب فتح شده بود. معماری اولیه اسلامی و معماری بیزانسی بر معماری ایران که در آن زمان به سبک معماری ساسانی بود، تأثیر گذار شد. معماری اموی (661-750) از عناصر این سنت ها استفاده کرد، آنها را با هم ترکیب کرد و با نیازهای مسلمان تطبیق داد. در زمان امویان، سبک‌های تزئینی جدیدی ظهور کرد که نقوش سنت ‌های ساسانی و بیزانسی را به شکل‌های انتزاعی‌تر و تلطیف‌شده‌تر تبدیل ‌کرد.

پس از سرنگونی بنی امیه در سال 750 و جایگزینی آنها با خلافت عباسی، معماری عباسی حتی بیشتر تحت تأثیر معماری ساسانی و ریشه آن در بین النهرین باستان قرار گرفت. در طول قرن های هشتم و نهم، قدرت و وحدت خلافت عباسی باعث شد تا ویژگی‌ها و ابداعات معماری از قلب‌های آن به سرعت در سایر مناطق تحت نفوذ جهان اسلام از جمله ایران گسترش یابد.

با توجه به اینکه در دوران اوج معماری دوران بیزانس، دین اسلام و مذهب زرتشت، دو مذهب حاکم و قوی بر ایران بودند، جایی برای ورود و رواج معماري بیزانس در ایران باز نشد. بنابراین، بناهایی به سبک معماری بیزانس در ایران ساخته نشد و اگر هم ساخته شده بود، اثری از آن برجا نمانده است.

نفوذ و تأثیرات جهانی سبک معماری بیزانس

سبک بیزانس به عنوان پایه ای برای توسعه سبک های معماری متکی بر آن، مانند رومانسک و گوتیک در اروپا عمل کرد. همچنین بر معماری اسلامی در شرق، به ویژه در گنبدها و کاشی کاری ها تأثیر گذاشت. یک نمونه از این تأثیرات، بنای گنبد صخره در اورشلیم است که ساخت آن به اواخر قرن هفتم باز می‌گردد و معماری بیزانسی را از نظر تزئینات و طراحی گنبد نشان می‌دهد. به همین ترتیب، مسجد بزرگ دمشق، که یکی از قدیمی‌ترین مساجد جهان است، از نظر سازماندهی داخلی و جزئیات تزئینی، شباهت زیادی به معماري بیزانسی دارد.

تأثیر معماری بیزانس را همچنین می‌توان در جنبش های نئو بیزانسی قرن 19 و 20 مشاهده کرد. یک نمونه از آن، کلیسای جامع وست مینستر لندن است که از معماری بیزانسی الهام گرفته است و ویژگی‌های آن مثل سقف گنبدی با کاشی های تزئین شده را داراست. در روسیه و صربستان نیز بیزانس به صورت معماری رنسانس آغازین مشهود است. به این صورت که گنبدهای بیزانسی را پلان صلیبی مربع شکل می‌توان در کلیساهای تازه ساخته شده قرن 19 و 20 مشاهده کرد.

آثار و بناهای معماری بیزانس

1. کلیسای ایاصوفیه (Hagia Sophia)
2. کلیسای ایا ایرنه (Hagia Irene)
3. کلیسای سن ویتال در راونا ایتالیا (Church of San Vitale in Ravenna)
4. صومعه سنت کاترین (Saint Catherine’s Monastery)
5. کلیسای آپوستلز (Church of the Apostles)
6. پل رودخانه ساکاریا (Sakarya)

1- ایاصوفیه شاهکار سبک معماری بیزانس

کلیسای ایاصوفیه (Saint Sophia Temple) که هم اکنون با عنوان مسجد ایاصوفیه (Hagia Sophia) شناخته می‌شود، بزرگ ترین، مهمترین و معروف ترین اثر معماری به سبک بیزانس است. بارزترین ویژگی این عبادتگاه، گنبد عظیم آن است. تقریباً هزار سال این گنبد بزرگ‌ترین گنبد جهان بود و توجه هنرمندان و معماران را به یک اندازه به خود جلب می‌کرد. پس از فتح قسطنطنیه توسط سلطان محمد دوم عثمانی در سال 1453، او دستور داد تا ایاصوفیه را که از نظر فرهنگی اهمیت داشت، بازسازی کنند و آن را به یک مسجد تبدیل کنند. عثمانی‌ها همچنین در این مکان مناره، محراب و منبر ایجاد کردند.

ساختمان ایاصوفیه در سال‌های 532-537 پس از میلاد در زمان سلطنت ژوستینیان اول (ح. 527-565 پس از میلاد) ساخته شد. این ساختمان منحصر به فرد است و هرگز از نظر اندازه و طراحی با هیچ ساختمان بیزانسی بعدی مطابقت نداشت. اگرچه از قرن شانزدهم میلادی به الگویی برای مساجد عثمانی تبدیل شد. پلان اصلی ایاصوفیه مستطیل شکل است. سقف گنبدی عظیم ایاصوفیه از کف 55 متر بالاتر است و بر چهار طاق نما با چهار تکیه گاه آویز استوار است. گنبد در سال 558 تحت تأثیر دو زلزله پس از میلاد فروریخت و بجای آن، یک گنبد آجری با قطر 31.8 متر ساخته شد. تا قرن شانزدهم میلادی، ایاصوفیه بزرگ‌ترین کلیسای جهان بود. همچنان یکی از مزین‌ترین کلیساهایی است که با انواع کاشی کاری و نقاشی‌های دیواری پر زرق و برق‌اش، امروزه نیز بازدیدکنندگان را شگفت‌زده می‌کند.

 

2- کلیسای ایا ایرنه

ساخت کلیسا در قرن چهارم آغاز شد و این اولین کلیسایی بود که در قسطنطنیه ساخته شد. اما به دلیل موقعیت مکانی آن، در اثر زلزله و شورش نیکا به شدت آسیب دید و چند بار نیاز به مرمت پیدا کرد. این کلیسا در قرن هشتم بازسازی شد. ایرنه با دهلیز بزرگش، در واقع تنها بنای باقی مانده از امپراتوری بیزانس است که چنین ویژگی دارد. سنگ، آجر و ملات، متریال اصلی این کلیسا هستند. شاخص ترین ویژگی کلیسای ایرنه، تضاد شدید بین طراحی داخلی و خارجی آن است. درحالیکه نمای ساختمان از سنگ و آجر ساخته شده است، فضای داخلی با سنگ مرمر کار شده و کاشی کاری های چشمگیری دارد. دیگر ویژگی‌ مهم کلیسای ایا ایرنه، دو گنبد آن است که پشت سر هم قرار گرفته اند؛ گنبد اولی که به شکل بیضی است پایین‌تر و دومی نیم‌دایره‌ای و بلندتر است.

3- کلیسای سن ویتال

یکی دیگر از بناهای معماری بیزانسی، کلیسای سن ویتال در راونا، ایتالیا است. این عبادتگاه در سال 547 پس از میلاد تکمیل شد (در قرن ششم میلادی) و ترکیبی از عناصر رومی و بیزانسی است. گنبد، شکل درگاه‌ها و برج‌های پلکانی از عناصر معماری رومی است که در سن ویتال به چشم می‌خورد. اپیس چند ضلعی (polygonal apse)، سرستون‌ها، آجرهای باریک و کاشی کاری ها نیز از عناصر دوره بیزانس هستند. کلیسای سن ویتال به کاشی های رنگی‌اش که شمایل نگاری مسیحی را اجرا کرده است، معروف است. این شمایل نگاری کاشی کاری شده، دیوارها و سقف داخلی کلیسا را مزین کرده است. ساختمان اصلی کلیسا به صورت هشت ضلعی می‌باشد. از دیگر ویژگی‌های معماری این کلیسا می‌توان دیوارهای مرمری، کف سنگ شده از مرمر، ستون‌ها و سرستون‌ها، تزئینات گچ بری زیر طاق‌ها، پنجره‌های شیشه‌ای رنگ‌شده و کاشی‌های فیگورال در پرستان (بیما) و اپسید اشاره کرد.

ساخت کلیسای سن ویتال در روم، نشان دهندۀ نفوذ امپراطوری قسطنطنیه به سمت غرب اروپا و فراتر از ترکیه است. هنر بصری پیچیده در قالب کاشی در فضای داخلی سن ویتال، نمودی از اجرای سیاست و مذهب است.

 

4- صومعه سنت کاترین

صومعه سنت کاترین یک نمایش استثنایی از معماری بیزانسی است؛ زیرا یک ساختار مذهبی با ساختمانی به ظاهر دفاعی است. این صومعه که در پای کوه سینا واقع شده است. ساخت آن در قرن ششم در زمان امپراتور ژوستینیان اول به پایان رسید. در اطراف صومعه سنت کاترین، دیوارهای سنگی ضخیمی وجود دارد که برای محافظت از ساکنان، بازدیدکنندگان و ساختمان صومعه ساخته شده است. از نظر معماری، از یک باسیلیکا با سقف چوبی، کاشی های دقیق و نقاشی های مذهبی تشکیل شده است که همگی از ویژگی های معماری بیزانس هستند. مجموعه‌ای از هنر و ادبیات اولیه مسیحیت، از جمله کتاب معروف Codex Sinaiticus، نیز به اهمیت صومعه در معماری بیزانس کمک کرده است.

5- کلیسای آپوستلز (حواریون)

کلیسای آپوستلز (کلیسای حواریون) در اوایل قرن چهاردهم میلادی در تسالونیکی در شمال یونان بنا شده است. این کلیسا در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.

گنبد کلیسای آپوستلز، یک نمایش مناسب و چشمگیر از بهشت را به تصویر کشیده است. همچنین تصویری از عیسی مسیح را می‌بینیم که در آنجا نقاشی شده است آجرکاری‌های طرح‌دار، از دیگر ویژگی های معماری این عبادتگاه است ضرورت ساختاری چهار طاق پشتیبان برای گنبد، پلانی به شکل صلیب ایجاد کرد که نماد قدرتمند دیگری از هدف بنا است.

این بنا از نوع کلیساهای مرکب پنج گنبدی چهارگوش چهار ستونی است. همچنین دارای یک نارتکس با پریستون U شکل با گنبدهای کوچک در هر گوشه است. همچنین دو نمازخانه جانبی کوچک در شرق وجود دارد. دیوارهای بیرونی دارای تزئینات غنی با انواع الگوهای آجرکاری است.

6- پل رود خانه ساکاریا

یکی دیگر از بناهای زیبای معماری بیزانس در ترکیه، پلی است که بر فراز رودخانه ساکاریا ساخته شده است. بنای این پل، با استفاده از بلوک‌های بزرگ خاکستری ساخته شده است. امتداد پل 428 متر (469 یارد) است و شامل هفت طاق است که هر یک حدود 23 متر (75 فوت) را پوشانده است. این پل زمانی دارای یک دروازه بزرگ به ارتفاع 10 متر (33 فوت) بود.

نمونه دیگری از پل ها که متعلق به دورۀ بیزانس است، پل تک قوسی در نزدیکی الازیگ در شرق ترکیه می‌باشد. قدمت این پل به قرن ششم می‌رسد، به طول 17 متر (56 فوت) امتداد دارد و  به اندازۀ 10 متر بالای رودخانه قوس دارد.