مهندس ناظر ساختمان کیست و چه وظایفی دارد؟
مهندس ناظر ساختمان شخصی است که از زمان صدور جواز ساخت ساختمان، موظف است بطور مستمر بر پروسه ساخت نظارت کند و در هر مرحله از ساخت، از چگونگی روند پروژه، گزارش تهیه کند. پروژه‌های ساختمانی در حال ساخت، اغلب توسط چهار ناظر از رشته‌های عمران، معماری، برق و مکانیک مورد نظارت قرار می‌گیرد. نظارت پنج ناظره (نقشه بردار) و تک ناظره نیز وجود دارد. بنابراین، انواع مهندس ناظر ساختمان شامل مهندس عمران، معماری، برق، مکانیک و نقشه بردار است. از بین دو ناظر معماری یا عمران، یک ناظر هماهنگ کننده انتخاب می‌شود. ناظرها توسط سازمان نظام مهندسی تعیین می‌گردند. وظیفه هماهنگ کننده، علاوه بر نظارت در حیطۀ تخصصی خود، هماهنگی بین مالک و سایر ناظرین است. کنترل سطح اشغال و کدهای ارتفاعی سازه، از وظایف ناظران عمران و معماری است. تجهیز چاه ارت و روند لوله کشی‌های ساختمان نیز به ترتیب از وظایف ناظران برق و مکانیک است.
به شخصی که در یکی از رشته‌های عمران، معماری، برق، مکانیک و نقشه برداری تحصیل کرده و از طرف وزارت راه و شهرسازی دارای پروانه اشتغال در زمینه نظارت بر اجرای عملیات ساختمانی است، مهندس ناظر ساختمان گفته می‌شود. این شخص می‌تواند به صورت حقیقی و یا حقوقی و پیمانی و یا استخدامی در امر نظارت فعالیت کند. از زمانی که مجوز ساخت برای ساخت یک ساختمان داده می‌شود، کار و مسئولیت مهندسین ناظر آغاز می‌شود. بنابراین، مسئولیت ناظر یا ناظران ساختمان، تنها به زمان ساخت و ساز محدود نمی‌شود و این مسئولیت، پیش از آغاز ساخت یا تخریب سازه آغاز می‌گردد. حتی پس از اتمام ساخت ساختمان، مواردی مانند تخلفات جزئی و مغایرت‌ها می‌بایست توسط ناظر پروژه پیگیری شود.
سازمان نظام مهندسی استان‌ها مسئول تعیین ناظران ساختمان‌ها هستند. این سازمان، ناظران را به صاحب کار، شهرداری و مجری ساختمان معرفی می‌کند. در اغلب شهرهای کشور ما، برای پروژه‌های ساختمانی چهار ناظر تعیین می‌شود (عمران، معماری، برق و مکانیک). اما در بعضی استان‌ها نظارت‌ها به صورت تک ناظره و در معدودی از شهرها نیز پنج ناظره (ناظر نقشه بردار) است.
نظارت صحیح مهندسانی که بر نظارت ساخت ساختمان نقش دارند، تأثیر مهم و مستقیم بر کیفیت ساختمان‌ها دارد. قوانین و بند و تبصره های زیادی وجود دارد که اجرای صحیح و دقیق هر کدام مستلزم یک نظارت کننده با تخصص مرتبط با ساختمان سازی است. از این رو، اغلب لازم است تعدادی متخصص از چند رشته مختلف بر امر نظارت دخیل باشند. بنابراین، انواع مهندس ناظر عبارتند از:
برای هر پروژۀ ساختمانی در حال ساخت، یک مهندس ناظر هماهنگ کننده تعیین می‌شود که در همین مطلب دربارۀ آن توضیح داده‌ایم.
انواع مهندس ناظر ساختمان
هر یک از ناظران بالا، به لحاظ نحوۀ فعالیت می‌توانند در دو حالت حقیقی و حقوقی کار کنند. از این لحاظ، در یک دسته بندی کلی، انواع مهندس ناظر را می‌توان در دو جایگاه زیر قرار داد:
مهندس ناظر حقیقی، شخصاً از پروانه نظام مهندسی خود کسب درآمد می‌نماید و خود بر روند اجرای پروژه نظارت می‌کند. در حالت حقوقی، ناظر یک مجموعه یا شرکت است و پروژه توسط یک یا تعدادی از مهندسان آن شرکت نظارت می‌گردد.
در ادامه مطلب، برخی از مهمترین وظایف هر یک از مهندسان ناظر ساختمان، به تفکیک رشته و تخصص آن‌ها بیان شده است. لازم به ذکر است که برخی از وظایف که در زیرگروه و تخصص یک ناظر خاص بیان شده، فقط به او محدود نمی‌شود و ممکن است با ناظر دیگر مشترک باشد. به عنوان مثال، نصب دستگاه اعلام خطر نشت گاز در موتورخانه، مستلزم همکاری مشترک و نزدیک مهندسان برق و مکانیک است.
مهندسان معمار نیز همواره به عنوان یکی از ناظران ساخت پروژه‌های ساختمانی، حضور داشته و فعالیت‌ها و نظارت‌های خاص خود را دارند. برخی از وظایف آن‌ها به عنوان مهندس ناظر ساختمان در اینجا بیان شده است.
مهندس ناظر معمار و وظایف او
در کارهای مربوط به نظارت بر ساخت ساختمان، وظایفی وجود دارد که هم مهندس ناظر عمران مجاز به بررسی و کنترل آن هاست، هم مهندس معمار. برخی از این وظایف عبارتند از:
چگونگی روند لوله کشی‌های ساختمان، اعم از لوله کشی آب و گاز، توسط ناظر مکانیک نظارت می‌شود و باید مورد تأیید او قرار گیرد. او همچنین وظیفه کنترل اجرای سیستم های قطع کننده لرزه‌ای در تأسیسات مکانیکی را دارد. سایر وظایف مهندس مکانیک در نظارت ساختمان به شرح زیر است.
مهندسی که به عنوان ناظر برق ساختمان تعیین می‌شود لازم است قبل شروع عملیات ساخت و ساز، از محل پروژه دیدن کند. همچنین موظف است در مرحلۀ اجرای فونداسیون و در زمان اجرای سقف‌ها و ستون‌ها، از ساختمان بازدید به عمل آورد. در نهایت نیز در مرحلۀ نازک کاری و در زمان شروع کارهای اجرایی برق، حضور او الزامی است. در این حین، ناظر برق وظایف دیگری نیز دارد. برخی از این وظایف عبارتند از:
همانطور که قبلا بیان شد، مهندسان نقشه بردار در مورد پروژه‌های پنج ناظره و در صورت صلاح دید سازمان نظام مهندسی، در امر نظارت فعالیت خواهند داشت.
وظایف مهندس نقشه بردار در برخی موراد مانند موارد زیر، با مهندس معمار یکسان است:
از میان ناظران عمران، معماری، مکانیک، برق و نقشه بردار، فقط مهندس عمران و یا معماری می‌تواند به عنوان ناظر هماهنگ کننده انتخاب شود. طبق مبحث دوم مقررات ملی ساختمان، ناظر هماهنگ کننده مسئول هماهنگی بین ناظرهای دیگر و ارائه گزارش خود و آن‌ها به مرجع صدور پروانه ساختمان است. مرجع صدور پروانه ساختمان در شهرها، شهرداری‌ها و در روستاها بنیاد مسکن و یا دهیاری‌ها هستند. مسئولیت ناظر هماهنگ کننده بیشتر از سایر ناظرین است. او باید در هر مرحله از پیشروی پروژۀ ساخت ساختمان، گزارش ناظرهای دیگر را بگیرد و به شهرداری ارائه دهد. ناظر هماهنگ کننده حق ندارد تغییری در گزارش سایر مهندسان ناظر ایجاد کند. بنابراین، ناظر هماهنگ کننده تنها یک ناظر است؛ سرناظر نیست. او علاوه بر نظارت در حیطۀ کاری خود، باید تأییدیه ناظرهای دیگر را بگیرد و در نهایت، به شهرداری گزارش اتمام کار دهد.
ناظر هماهنگ کننده وظایفی دارد که بخشی از آن در اینجا بیان شده است. ناظر هماهنگ کننده اگر مهندس عمران است یا مهندس معمار، علاوه بر وظایف تخصصی خود، فقط مجاز است هماهنگی‌های حیطه خودش را انجام دهد و نباید کار خارج از صلاحیت کند. بسته به سنگینی تخلفات، ممکن است چند ماه و یا حتی چند سال از نظارت منع شود. مهندس ناظر هماهنگ کننده، باید قرداد نظارت را به امضای مالک و سایر ناظران برساند. او موظف است موارد زیر را کنترل کند.
مهندس ناظر هماهنگ کننده، باید گزارش پایان هر یک از مراحل اصلی کار خود و سایر ناظران را به مرجع صدور پروانه و سازمان استان تسلیم کند. او می‌بایست در مهلت مقرر، گزارش‌ها را در سامانه امور مهندسین ناظر درج نماید: https://urban.tehran.ir . اگر در حین اجرای ساختمان، با تخلفی برخود نماید و یا سایر ناظران به او اعلام دارند، مراتب را به سازمان استان و مرجع صدور پروانه اعلام نماید.
طبق بند 7-13مبحث دوم مقررات ملی ساختمان، گزارشاتی که مهندس هماهنگ کننده باید به مرجع صدور پروانه ارائه دهد، به شرح زیر است.
مهندس ناظر هماهنگ کننده و وظایف او
سهل انگاری و توجه نکردن مهندسان ناظر ساختمان به وظایف نظارتی خود، مشکلاتی را به وجود می‌آورد. گاه ممکن است این مشکلات شکایت صاحب کار را به دنبال داشته باشد. چنانچه مهندس ناظر بر خلاف امر گواهی نماید یا تخلف را به موقع به شهرداری اعلام نکند، مشمول تبصره 7 ماده 100 قانون شهرداری خواهد شد. در مواردی نیز ممکن است به شورای انتظامی سازمان نظام مهندسی سپرده شود.
تجربه نشان داده که شکایت صاحب کار از ناظران، اغلب به دلیل موارد زیر است:
با توجه به موارد بالا، اگر در جایگاه صاحب کار (صاحب پروژۀ ساختمانی) این مطلب را مطالعه می‌کنید، به موارد بالا توجه بیشتری داشته باشید.
استعلام ناظران ساختمان از چند منظر ممکن است مد نظر باشد:
مهندسان ناظری که از ابتدای شروع به کار نظارت، پروژه‌های متعددی را نظارت کرده‌اند، جهت استعلام و مشاهدۀ سوابق خود، می‌توانند از طریق سامانه مهندسین ناظر اقدام کنند. این سامانه به آدرس https://nazeran.tceo.ir و https://observer-old.tceo.ir در وب سایت شهرداری راه اندازی شده است. ظرفیت و سهمیه‌ای که طی سال برای هر ناظر تعیین شده است نیز از طریق همین لینک‌ها قابل استعلام است. ظرفیت نظارت برای هر مهندس ناظر، بر اساس پایه او و تعداد طبقات ساختمان تعیین می‌گردد.
ممکن است به عنوان یک مهندس ناظر تازه کار پا به عرصۀ نظارت ساختمان گذاشته باشید. شاید هم قصد داشته باشید در آینده وارد این عرصه شوید. اگر چنین شخصی هستید، این بخش از مقاله مخصوص شماست.
توجه داشته باشید که به عنوان یک ناظر ساختمان، قبل از امضای برگه اتمام عملیات، گواهی استاندارد آسانسور را بگیرید. اگر به دلیل نقص آسانسور حادثه‌ای رخ دهد، شما به عنوان ناظر درصد تقصیر می‌گیرید و مقصر هستید. در صورت وجود تأسیسات آتش نشانی، ابتدا تاییدیه سازمان آتش نشانی را بگیرید، بعد برگه اتمام عملیات اجرایی ساختمان را امضا کنید. چک لیست‌های دیگری نیز وجود دارد. قبل از امضای برگه اتمام عملیات، موارد زیر را چک کنید: